ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ
Από μια αφήγηση του κ. Νίκου Πιστικού
Η ιστορία της ανακάλυψης του “χρυσορυχείου” της Ψαλλίδας, από τον καθηγητή Νικόλαο Μουτσόπουλο, ξεκίνησε το θέρος του 1960.
Στενός συνεργάτης στις εξορμίσεις του καθηγητή στην γύρω περιοχή, ήταν ο κ. Νίκος Πιστικός, ο οποίος είχε μετατρέψει το μικρό κουρείο του σε “κέντρο πολιτιστικού διαλλογισμού” ενώ ασχολούνταν ερασιτεχνικά με την χειροτεχνία, κατασκευάζοντας σε μικρογραφίες, ομοιώματα των βυζαντινών μνημείων της πόλης.
Ανάμεσα στους “πελάτες” του ο συνταξιούχος δικηγόρος Δημήτρης (Τάκης) Παπακωνσταντίνου, πνεύμα ανήσυχο και ερευνητικό, που του άρεσε συχνά να λέει ότι μια ζωή αφιέρωσε στο λειτούργημά του αλλά για την Καστοριά δεν έκανε τίποτα!
Εκείνη την περίοδο ο καθηγητής Μουτσόπουλος επισκέπτονταν τακτικά την Καστοριά και έστελνε τους φοιτητές του για να κάνουν το διδακτορικό τους.
Συχνά όμως αντιμετωπίζονταν με δυσπιστία από τους ιδιοκτήτες των αρχοντικών, οι οποίοι δεν επέτρεπαν στους ερευνητές να “εισβάλλουν” στα σπίτια τους!
Έτσι γεννήθηκε από τον Τάκη Παπακωνσταντίνου η ιδέα της ίδρυσης σωματείου που σκοπό είχε την προστασία και διάσωση των μνημείων της πολιτιστικής κληρονομιάς, ενώ παράλληλα θα παρείχε “κάλυψη” κατά κάποιον τρόπο, στην έρευνα του καθηγητή στις βυζαντινές εκκλησίες και τα αρχοντικά της πόλης, για τις ανάγκες του ερευνητικού έργου του.
Η αλήθεια είναι ότι οι ιδιοκτήτες των αρχοντικών αντιμετώπιζαν με δυσπιστία τον καθηγητή και δεν επέτρεπαν στους φοιτητές του να επισκεφθούν τα σπίτια τους. Όλα αυτά τα προβλήματα λύθηκαν με την παρέμβαση του προέδρου Τάκη Παπακωνσταντίνου ο οποίος πίστευε ότι βοηθώντας τον καθηγητή, βοηθάει στη προστασία των μνημείων της πόλης.
Ο κ. Νίκος Πιστικός συνεργάζονταν στενά με τον καθηγητή Νικόλαο Μουτσόπουλο, γιατί έβλεπε το πραγματικό ενδιαφέρον του για την Καστσοριά.
Μια μέρα ο καθηγητής μπήκε στο κουρείο του κυρ – Νίκου και του ζήτησε να τον συνοδεύσει σε μια επίσκεψή του στο ύψωμα της Ψαλλίδας, το οποίο είναι το φυσικό όριο που χωρίζει τα δύο οροπέδια του νομού, του Αλιάκμονα και των Κορεστείων.
Την επόμενη μέρα που ήταν Κυριακή ξεκίνησαν πεζή για την Ψαλλίδα, απ΄ένα μονοπάτι δίπλα στον Άγιο Χαράλαμπο, όπου υπήρχε και το αμπέλι του κ. Νίκου Πιστικού.
Κατά την ανάβαση ο καθηγητής Μουτσόπουλος τους αποκάλυψε ότι εκεί πάνω είχε εντοπίσει ψίγματα χρυσού, από μια παλιά φωτογραφία!
Πράγματι όταν έφθασαν στην κορυφή της Ψαλλίδας, είδαν μπροστά τους δύο δίδυμα “σπιτάκια” στρογγυλά, τα οποία κατά τον καθηγητή, έχτισαν οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής, που εγκαταστάθηκαν εκεί επειδή προφανώς τους προσέλκυσαν τα ψίγματα χρυσού που υπήρχαν διάσπαρτα τριγύρω!
Σήμερα διασώζονται μόνο τα ερείπια αυτών των κατοικιών.
Αμέσως το ενδιαφέρον του καθηγητή στράφηκε προς μια χαράδρα, που υπήρχε πιο κάτω, όπου εντοπίστηκαν κάτι σκαλοπάτια, κτισμένα αμφιθεατρικά, που έμοιαζαν με κερκίδα αρχαίου θεάτρου και είχαν διαστάσεις 1 Χ 0,40 εκατοστά περίπου.
Ενδιάμεσα μεσολαβούσε μια απόσταση 30 εκατοστών περίπου που έμοιαζε με διάδρομο. Αυτό κάλυπτε όλη την όχθη του χειμάρου,που κατέβαινε από το βουνό.
Εκεί ακριβώς ήταν που ο καθηγητής Μουτσόπουλος αναφώνησε:
-Αυτό είναι!
Το κενό που υπήρχε ανάμεσα στις πλάκες ήταν ο διάδρομος που περνούσε το νερό του χειμάρρου. Εκεί τοποθετούσαν ανάποδα τα σφαγμένα κριάρια για να “σκαλώνουν” στην προβιά τους τα ψίγματα του χρυσού, που κατέβαζε το νερό από την κορυφή του βουνού!
Έτσι γεννήθηκε ο μύθος με το “χρυσόμαλλο δέρας”, για το οποίο οι Αργοναύτες ταξίδεψαν μέχρι την μακρινή Κολχίδα, για να το φέρουν πίσω.
Αυτός ήταν και ο λόγος που οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής εγκαταστάθηκαν εκεί και ήταν οι Πελασγοί που προήλθαν από τα παράλια της Μικράς Ασίας και αργότερα έχτισαν τα πελασγικά τείχη, υπολείμματα των οποίων διασώζονται ακόμα.
Την ανακάλυψη αυτή ο καθηγητής, περιλαμβάνει στο βιβλίο του, που εξέδωσε λίγο αργότερα και όπως θυμάται ο κ. Νίκος Πιστικός, ήταν ένα τεραστίων διαστάσεων 60Χ60 εκατοστά περίπου, με πολλές φωτογραφίες, που παρουσιάστηκε στο συνέδριο των βυζαντινολόγων το οποίο έγινε στην Καστοριά.
Μια άλλη ανακάλυψη στην ίδια περιοχή της Ψαλλίδας, που χρονολογείται από την ίδια ιστορική περίοδο, έγινε στο αμπέλι του Παναγιώτη Λαζαρίδη, ο οποίος ενώ έσκαβε εκεί, βρήκε μια κυκλική πέτρα με ύψος περίπου το ένα μέτρο που στο επάνω μέρος της ήταν σκαλισμένη .
Αμέσως ενημερώθηκε ο καθηγητής Μουτσόπουλος ο οποίος την άλλη μέρα κατέφτασε επί τόπου.
Αφού εξέτασε με προσοχή το εύρημα, έκοψε το επάνω μέρος της στήλης και ζήτησε από τον κ. Πιστικό να το αντιγράψει σε γύψο. Σύμφωνα με τον καθηγητή η στήλη αυτή ήταν ορόσημο που οριοθετούσε τον οικισμό των Πελασγών και χρονολογείται πριν από 8000 χρόνια!
Το αντίγραφο το πήρε μαζί του ο καθηγητής στο πανεπιστήμιο, ενώ το πρωτότυπο θα πρέπει να βρίσκεται στο υπόγειο του Βυζαντινού Μουσείου της Καστοριάς, μαζί με τις εικόνες. Ο καθηγητής, είπε ο κ. Πιστικός, πίστευε ότι τα ευρήματα πρέπει να μένουν στον τόπο που ανακαλύπτονται.
Όταν τελείωσε αυτή η περίοδος που το βουνό έβγαζε χρυσάφι, οι πρώτοι κάτοικοι της Ψαλλίδας κατέβηκαν στην λίμνη, και εγκαταστάθηκαν στο σημείο που βρίσκεται σήμερα ο λιμναίος οικισμός.
Σύμφωνα με τον κ. Πιστικό, τα περισσότερα ευρήματα, που βρίσκονται για μελέτη στα εργαστήρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, προέρχονται από την Καστοριά.
Ο καθηγητής Μουτσόπουλος αγαπούσε με πάθος την Καστοριά, αν και κάποια στιγμή κατηγορήθηκε αδίκως, αλλά με παρέμβαση του σωματείου αποκαταστάθηκε πλήρως η υστεροφημία του.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του καθηγητή, το αρχοντικό με την καλύτερη αρχιτεκτονική είναι του Σαϊτσή, που βρίσκεται στο Ντουλτσό, δίπλα στο σπίτι του Παπακώστα.
Ενώ η πιο εντυπωσιακή βυζαντινή εκκλησία, είναι του Αη Γιάννη του Προδρόμου στο Απόζαρι, που έχει σε τοιχογραφίες τα περίφημα “πορνογραφήματα”.
Έτσι τα ονόμαζε ο καθηγητής, γιατί απεικονίζουν την τιμωρία που επέβαλαν τότε στις πόρνες!
Η σκεπή της εκκλησίας κινδύνεψε να καταρρεύσει αλλά με παρέμβαση του σωματείου, διασώθηκε, τοποθετώντας στην στέγη “μπουντρέλια” (σιδερνένια δοκάρια) τα οποία περίσσεψαν από την κατασκευή του Επιμελητηρίου.
Όλες οι παρεμβάσεις έγιναν υπό την επίβλεψη του καθηγητή Νικολάου Μουτσόπουλου.
