Την λίμνη Ορεστιάδα της Καστοριάς, Πρέσπες και Οχρίδα πρόκειται να μελετήσει για πρώτη φορά ομάδα ευρωπαίων επιστημόνων στα πλαίσια ενός ευρωπαϊκού προγράμματος που έχει στόχο να φωτίσει τη γέννηση της γεωργίας στην Ευρώπη
Οι λίμνες στον βορρά της Ελλάδας και στα νότια Βαλκάνια θεωρούνται ένα μοναδικό «αρχείο» της περιβαλλοντικής και πολιτισμικής ιστορίας της Ευρώπης, οι οποίες όμως εν πολλοίς παραμένουν ανεξερεύνητες μέχρι σήμερα. Οι λίμνες αυτές θεωρούνται λίκνο της ευρωπαϊκής γεωργίας, καθώς οι γεωργικές τεχνικές από τη Δυτική Ασία έφθασαν εδώ αρχικά, προτού εξαπλωθούν στην υπόλοιπη Ευρώπη πριν από τουλάχιστον 8.000 χρόνια.
Η διεθνής ερευνητική ομάδα έχει ως επικεφαλής τους Καθηγητές Προϊστορικής Αρχαιολογίας Άλμπερτ Χάφνερ και Παλαιοοικολογίας Γουίλι Τίνερ του ελβετικού Πανεπιστημίου της Βέρνης, την Καθηγήτρια Νεολιθικής Αρχαιολογίας Έιμι Μπογκάαρντ του βρετανικού Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και τον ομότιμο Καθηγητή Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Κώστα Κωτσάκη. Το πενταετές πρόγραμμα EXPLO μόλις επιλέχθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (ERC) για να χρηματοδοτηθεί στο πλαίσιο των επιχορηγήσεων συνέργειας (Synergy Grants), μαζί με άλλα 26 ερευνητικά προγράμματα.
Το διεπιστημονικό πρόγραμμα θα συνδυάσει για πρώτη φορά την υποβρύχια αρχαιολογία με μεθόδους των οικολόγων, των βιολόγων και των κλιματολόγων, σε συνδυασμό με τη βοήθεια υπολογιστικών μοντέλων, ώστε να καταλήξει σε βάσιμες εκτιμήσεις για τη διαχρονική αλληλεπίδραση του κλίματος, με τους ανθρώπους των πρώτων γεωργικών κοινοτήτων στην περιοχή. Μεταξύ άλλων, θα διερευνηθεί ποιες επιπτώσεις είχε η ανάδυση της γεωργίας στο τοπικό οικοσύστημα, καθώς και πόσο καλά οι πρώτοι γεωργοί προσαρμόσθηκαν στις περιβαλλοντικές προκλήσεις.
Ο Α. Χάφνερ, ο οποίος είχε την πρωτοβουλία για τη νέα έρευνα, έχει διεθνή φήμη στο πεδίο της προϊστορίας και ειδικότερα των προϊστορικών παραλίμνιων οικισμών. Έως τώρα είχε ασχοληθεί με τις αλπικές λίμνες, αλλά τώρα στρέφει το ενδιαφέρον του στις βαλκανικές. Όπως δήλωσε, «αυτές οι περιοχές που ουσιαστικά δεν έχουν καθόλου μελετηθεί μέχρι σήμερα, έχουν τεράστια επιστημονική αξία. Μπορεί να αποδειχθούν εξίσου σημαντικές με τους παραλίμνιους οικισμούς της Νεολιθικής και της Εποχής του Χαλκού γύρω από τις Άλπεις».
Οι ερευνητές σχεδιάζουν ανασκαφές και συλλογή δειγμάτων δέντρων από τις Πρέσπες, την Ορεστιάδα και την Οχρίδα, ώστε να μπορέσουν να κάνουν δενδροχρονολόγηση ακριβείας με τη μέθοδο του ραδιενεργού άνθρακα-14. Σχετικές δοκιμαστικές ανασκαφές και συλλογή δειγμάτων έγιναν το 2016 και 2018.
