Μία έννοια που όλο και περισσότερο μπαίνει στη ζωή μας είναι η έννοια της πληροφορίας και της σημαντικότητάς της. Ο τομέας της επιστήμης που διαχειρίζεται την πληροφορία ονομάζεται ευρέως πληροφορική και οι σύγχρονες πολιτικές δίνουν έμφαση σε ότι παράγει αυτή η επιστήμη, πρώτον επειδή λειτουργεί ως καταλύτης για την ανάπτυξη οποιουδήποτε άλλου τομέα και δεύτερον επειδή προβάλει ως ένα μελλοντικό πεδίο επενδυτικού και επαγγελματικού ενδιαφέροντος.
Οι περισσότεροι μένουμε σε μια εικόνα της πληροφορικής που έχει να κάνει με την μαγεία της τεχνολογίας, την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής και την ευκολία αναζήτησης της πληροφορίας.
Πίσω όμως από αυτή την επιφανειακή εικόνα της καθημερινής εμπειρίας, υπάρχει μια ολόκληρη φιλοσοφία, η οποία έχει κοινωνικές προεκτάσεις και τις οποίες θα προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσουμε κάπως σε αυτό το άρθρο.
Καταρχήν η φιλοσοφία σε ότι αφορά την διαχείριση της πληροφορίας και την παραγωγή αποτελεσμάτων εκτείνεται από την κοσμολογία και την βιολογία μέχρι τις κοινωνικές επιστήμες και αποκρυσταλλώνεται σε ένα ανερχόμενο φιλοσοφικό ρεύμα που ακούει στον όρο “νταταϊσμός” (απο το Αγγλικό data που σημαίνει δεδομένα). Μια πίστη που θεωρεί ότι όλα τα πράγματα και φαινόμενα μπορούν να ερμηνευτούν με όρους διαχείρισης της πληροφορίας, από την δομή του σύμπαντος και την τρόπο ανάπτυξης της ζωής (διαχείριση πληροφορίας σε επίπεδο DNA) μέχρι την λειτουργία των κοινωνιών. Υπό την έννοια αυτή αμφισβητεί κάθε είδους θρησκευτική πίστη ως παρωχημένη (αφού οι θρησκείες διαχρονικά προσπαθούν να ερμηνεύσουν την δημιουργία του κόσμου και την προέλευση της ζωής), δίνοντας απάντηση και ερμηνεία βασισμένη στη σύγχρονη γνώση, αλλά παράλληλα ο Νταταϊσμός γίνεται και μια νέα θα λέγαμε θρησκευτική πίστη που μάλιστα έχει και τους πρώτους της μάρτυρες (με χαρακτηριστικότερο ίσως παράδειγμα τον νεαρό αυτόχειρα Aaron Swartz, εφευρέτη του RSS και ιδρυτή του Reddit, που αυτοκτόνησε επειδή συνελήφθη στην απόπειρα του να “υποκλέψει” και να διαμοιράσει δωρεάν ακαδημαϊκά συγγράμματα του ΜΙΤ).
Σε οικονομικό επίπεδο η σημαντικότητα της πληροφορίας έχει τεράστια σημασία στη διακίνηση και διαχείριση εμπορευμάτων, αλλά κυρίως στη καρδιά του υπάρχοντος οικονομικού συστήματος, εκεί που χτυπά ο παλμός του σύγχρονου καπιταλισμού: Τα χρηματιστήρια αξιών.
Εκεί δηλαδή που οι αποφάσεις παίρνονται άμεσα, το ρίσκο είναι τεράστιο και πληροφορίες πρέπει να ρέουν γρήγορα για να υποστηρίξουν τις οικονομικές αγοραπωλησίες.
Η σημαντικότητα φαίνεται επίσης ακόμα και στο σοσιαλιστικό οικοδόμημα της πρώην ΕΣΣΔ, όπου σε μια χώρα που εκτείνονταν σε 2 ηπείρους (σχεδόν η μισή Ευρώπη και ένα τεράστιο μέρος της Ασίας) τα προβλήματα διαχείρισης της πληροφορίας (τότε δεν υπήρχαν υπολογιστές), οδήγησαν σε ένα γραφειοκρατικό σύστημα ελέγχου και διανομής μιας τεράστιας κοινωνικής παραγωγής και σε ανισότητες μεταξύ πόλεων και επαρχίας που έθεσαν σε αμφισβήτηση όλο το σοσιαλιστικό οικονομικό μοντέλο.
Με την οπτική όμως του Νταταϊσμού οι παραπάνω παρατηρήσεις παίρνουν μιαν άλλη διάσταση.
Ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς και ο κρατικά ελεγχόμενος κομμουνισμός δεν είναι ανταγωνιστικά οικονομικά,ιδεολογικά και ηθικά κοινωνικά συστήματα, αλλά ανταγωνιστικά συστήματα επεξεργασίας δεδομένων. Ο καπιταλισμός εκφράζει ένα σύστημα κατανεμημένης επεξεργασίας και ο κομμουνισμός ένα σύστημα συγκεντρωμένης επεξεργασίας δεδομένων.
Υπό αυτή την οπτική ο καπιταλισμός μοιάζει περισσότερο “ευέλικτος” αφού αν κάποιο υποσύστημα χαλάσει, θα αναλάβουν άλλα να το υποκαταστήσουν. Αν μια πολυεθνική τράπεζα βαρέσει κανόνι για παράδειγμα και πτωχεύσει, θα έρθει κάποια άλλη να την αντικαταστήσει.
Το συγκεντρωτικό μοντέλο από την άλλη, έχει μια καλύτερη και πιο σαφή εικόνα, αφού όλες οι ροές δεδομένων εκπέμπονται και καταλήγουν στο ίδιο σημείο. Στην ηγεσία.
Αλλά απαιτεί έναν πολύ ισχυρό επεξεργαστή. Μια καλά λαδωμένη διεκπεραιωτική μηχανή.
Ο καπιταλισμός με την κατανομή της επεξεργασίας από την άλλη, έχει μια τεράστια κοινωνική συνέπεια . Κανείς δεν μπορεί να κατανοήσει το σύστημα! Κανείς μας δεν μπορεί να ενώσει εύκολα τις “τελίτσες” για να σχηματίσει την γενική εικόνα, η οποία επιπλέον συνεχώς μεταβάλλεται. Ένας βιολόγος δεν έχει ιδέα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι ανακαλύψεις του στην μηχανική, ένας μηχανικός ούτε καν φαντάζεται πως μια εφεύρεση θα βοηθήσει έναν αγρότη κι ένας αγρότης ούτε καν υποπτεύεται ότι μπορεί να εμπνεύσει έναν μαθηματικό, ο οποίος δεν είναι σε θέση να προβλέψει ότι κάποιος στατιστικός μαθηματικός αλγόριθμος, θα εφαρμοστεί σε πολιτικές οικονομικής ανάπτυξης. Ο καπιταλισμός είναι καταδικασμένος σε μια ατέρμονη ανάπτυξη και παράλληλα σε μια τεράστια σπατάλη φυσικών πόρων, σε έναν οικολογικό όλεθρο. Κι αφού κανείς δεν καταλαβαίνει το σύστημα, κανείς δεν μπορεί να το σταματήσει. Ουσιαστικά πρόκειται για αυτοκαταστροφή.
Δεν είναι όμως μόνο η οικολογική ισορροπία που διαταράσσεται από αυτή την ατέρμονη ανάπτυξη.
Ο ίδιος ο καπιταλισμός διαταράσσεται και έρχεται σε δραματική αντίθεση με τα ιερά του ιδεολογικά θεμέλια. Τον φιλελευθερισμό.
Η φιλελεύθερη λογική βασίζει την οικονομία θεωρητικά στα ανθρώπινα δικαιώματα, μέσα στα οποία συγκαταλέγονται το δικαίωμα στην εργασία και το υπερτονισμένο φυσικά δικαίωμα της ιδιοκτησίας.
Το δικαίωμα της ιδιοκτησίας λοιπόν μεταφράζεται στο όσο ικανότερος είσαι, τόσο περισσότερα χρήματα μπορείς να κερδίζεις. Τα κράτη με βάση αυτό το κριτήριο μπορούν να θεσπίζουν κατώτατα όρια στους μισθούς, αλλά δεν μπορούν να θεσπίζουν ανώτατο όριο στον προσωπικό πλούτο. Μάλιστα οι πλούσιοι παρουσιάζονται ως ικανοί επιχειρηματίες και πρότυπα για τους υπόλοιπους. Όμως όλο και περισσότεροι φτωχοί δημιουργούνται και η ψαλίδα της διαφοράς πλούτου αυξάνει με τα χρόνια. Πόσοι πρέπει να γίνουν φτωχοί άραγε για να δημιουργήσουν έναν πλούσιο; Και ποιες δουλειές είναι αυτές που θα δημιουργηθούν στο μέλλον ώστε να έχουν έστω κάποιο εισόδημα επιβίωσης οι άνθρωποι;
Έχει ενδιαφέρον μια έρευνα του 2013 που παρουσιάζουν στο βιβλίο τους “Το μέλλον της απασχόλησης” δύο καθηγητές της Οξφόρδης(Καρλ Μπένεντικτ Φρέι και Μάικλ Όσμπορν), όπου προέβλεπαν πως μέσα «σε μία με δύο δεκαετίες» οι μηχανές και κυρίως οι αλγόριθμοι, μπορεί να έχουν αντικαταστήσει το 47% των θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ. Και φυσικά αυτό δεν ισχύει μόνο για τις ΗΠΑ.
Για παράδειγμα οι ασφαλιστές υπάρχει πιθανότητα 99% να χάσουν τη δουλειά τους από αλγόριθμους, το ίδιο οι αθλητικοί διαιτητές (98%), οι ταμίες (97%), οι ξεναγοί (91%), οι οδηγοί λεωφορείων (89%), οι οικοδόμοι (88%), οι φύλακες (84%) και ο κατάλογος συνεχίζεται σε 702 επαγγελματικούς τομείς…
Αυτό σημαίνει ότι η επάρκεια ικανοτήτων για εργασία μεταβάλλεται. Οι εργοδότες θέλουν όλο και περισσότερο εξειδικευμένους υπάλληλους, δημιουργώντας παράλληλα μια στρατιά όχι απλά ανέργων, αλλά μια στρατιά “άχρηστων” στο σύστημα ανθρώπων. Πως να ανταπεξέλθει για παράδειγμα ένας σημερινός παραγωγικός 40άρης στις ψηφιακές απαιτήσεις που θα γεννηθούν σε 10 χρόνια; Πόσο σίγουρος είναι για την γνωσιακή του επάρκεια ένας σημερινός φοιτητής, σε ένα ραγδαία μεταβαλλόμενο εργασιακό περιβάλλον που όταν θα βγει στην αγορά εργασίας μπορεί να είναι ήδη ξεπερασμένο;
Όλα τα παραπάνω είναι μια γενική καταγραφή που πρέπει να έχουμε υπόψιν κατά τον σχεδιασμό των πολιτικών μας, μιας και τα επόμενα χρόνια η λεγόμενη “ψηφιακή σύγκλιση” και τα προγράμματα ενίσχυσής της θα παίξουν πολύ στην ημερήσια διάταξη. Τι πρέπει να κρατήσουμε απο την ψηφιακή “ψηφιακή σύγκλιση” και τι πρέπει να απορρίψουμε; Θα άξιζε να έχουμε ως υπόδειγμα στη περιφέρειά μας και τους δήμους μας ως πρότυπο το εγχείρημα των Τρικάλων και να φέρναμε για παράδειγμα ρομποτικά λεωφορεία χωρίς οδηγούς;
Κατά τη γνώμη μου επειδή οι κίνδυνοι να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις με τις πολιτικές μας, μιας γενιάς όχι απλώς μη απασχολούμενων, αλλά μη απασχολίσιμων εργατών είναι υπαρκτός πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί στο τι θα εφαρμόσουμε σε αυτό το πεδίο. Από τη μία το μειονέκτημα της σχεδόν μηδαμινής διείσδυσης της ψηφιακής σύγκλισης μπορεί να μετατραπεί σε πλεονέκτημα με έναν σχεδιασμένο τρόπο εφαρμογής της. Από την άλλη ελλοχεύει ο κίνδυνος περαιτέρω εργασιακής αδρανοποίησης. Οπότε θα πρέπει να κινηθεί όλη αυτή η πολιτική σε δυο άξονες:
1.) Ενίσχυση της συμμετοχικής Δημοκρατίας
Δράσεις και πολιτικές που ενισχύουν την λήψη αποφάσεων με την βοήθεια των πολιτών, είναι θεμιτές, τόσο για την ποιότητα των αποφάσεων και το εύρος της αντιπροσώπευσης, όσο και σε επίπεδο συλλογής ιδεών και απόψεων που συμβάλουν επίσης στην εφαρμογή και την επικαιροποίηση των πολιτικών μας. Δηλαδή δημιουργείται ένας κύκλος που διευρύνει τις δημοκρατικές διεργασίες, οι οποίες με την σειρά τους δημιουργούν προϋποθέσεις για την δημιουργία νέων αλλά βιώσιμων υποδομών, πουθ με τη σειρά τους επιστρέφουν στους πολίτες και ενισχύουν ακόμα περισσότερο τη συμμετοχή και τις Δημοκρατικές διεργασίες σε έναν “ατέρμονο κύκλο” με θετικές κοινωνικές και οικονομικές επιδράσεις.
2.) Χρήση ανοιχτών δεδομένων
Ανοιχτά είναι τα δεδομένα που μπορούν ελεύθερα να χρησιμοποιηθούν, να επαναχρησιμοποιηθούν και να αναδιανεμηθούν από οποιονδήποτε – υπό τον όρο να γίνεται αναφορά στους δημιουργούς και να διατίθενται, με τη σειρά τους, υπό τους ίδιους όρους.
Σήμερα τα δεδομένα έχουν περιορισμούς που αφορούν την ιδιοκτησία. Τα ανοιχτά δεδομένα ενώ σέβονται το πνευματικό δικαίωμα, με την αναφορά στον δημιουργό, είναι απαλλαγμένα από την έννοια της ιδιοκτησίας. Δεν είναι εμπόρευμα και λειτουργούν ως υπηρεσία “κοινής ωφελείας”.
Ο πυρήνας της «κοινής ωφέλειας» που βρίσκεται σε δεδομένα (ή κώδικα) έγκειται στο γεγονός ότι ένα τμήμα ανοικτού υλικού που περιέχουν μπορεί να αναμειχθεί με άλλο ανοικτό υλικό. Αυτή η διαλειτουργικότητα είναι το απαραίτητο κλειδί για τη πραγματοποίηση των κύριων πρακτικών πλεονεκτημάτων της έννοιας «Ανοιχτά», δηλαδή τη δραματικά εμπλουτισμένη δυνατότητα να συνδυάζεις διαφορετικά σύνολα δεδομένων και ως εκ τούτου να αναπτύσσεις περισσότερα και καλύτερα προϊόντα και υπηρεσίες.
Τέτοια μπορούν να θεωρηθούν για παράδειγμα τα δεδομένα της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας, τα οποία είναι διαθέσιμα σε κάθε δημόσιο φορέα, σε κάθε ιδιώτη ή απλό πολίτη.
Η ανοιχτότητα των δεδομένων συμβάλει σε εφαρμογές που προάγουν την διαφάνεια, καταπολεμούν την διαφθορά και δίνουν στον πολίτη την γνώση των γραφειοκρατικών διαδικασιών που απαιτούνται για να εξυπηρετηθούν, αλλά και να παράγουν καινοτομία σε όλα τα επίπεδα.
